Vandaag is het Wereld Typemachine Dag, een dag om ‘door het lint’ te gaan!

Vandaag, op 23 juni, vieren we Wereld Typemachine Dag, de dag waarop in 1868 aan Christopher Latham Sholes octrooi werd verleend op de door hem uitgevonden typemachine met lint, met ‘hamermechanisme’ en met het qwerty-toetsenbord. Een machine waarmee je kunt schrijven, tekenen, muziek kunt maken en die nooit kan worden gehacked.

Reden voor een jaarlijks terugkerend feestje? Best wel! Want dankzij de typemachine van Sholes, konden eindelijk op hoog tempo letters op papier worden gedrukt, wat een zegen betekende voor iedere schrijver, journalist en ieder ander die teksten moest vastleggen voor lol, werk of nageslacht.

Maar los van dit primaire doel bleek Sholes typemachine tot op de dag van vandaag functioneel, al is het alleen al omdat deze, anders dan computers, nooit ‘gehacked’ kan worden. Tel daarbij op dat de typemachine zich ook nog eens heeft bewezen als muziekinstrument en als tekengereedschap, dan zal iedereen het met me eens zijn dat een dagje stilstaan bij onze oude Adler, Olivetti of Remmington meer dan terecht is.

Inmiddels zijn we volledig versmolten met onze desktops, laptops, tablets en iPhones, maar lange tijd heeft de nu als ‘ouderwets’ afgespiegelde typemachine wereldwijd bijgedragen aan het kantoorgeluk. Sinds de officiële uitvinding in 1868 kon eindelijk het potje inkt en de ganzenveer in de kast blijven en kon de schriftelijke communicatie geschieden door simpele aanslagen op de toetsen van het meest ‘nieuwerwetse’ schrijfmechaniek: de ‘tikmachine’.

Al sinds het begin van de 18e eeuw waren uitvinders druk in de weer om een schrijfmachine uit te vinden. Zo dateert het eerste patent voor een ‘apparaat dat letters in papier kon drukken’ al van 1714. Het patent, toegekend door Koningin Anne, stond op naam van de Engelsman Henry Mill. Een model of tekeningen van het werk van Mill zijn echter nooit gevonden.

Vervolgens duurde het meer dan honderd jaar voordat Henry Mill’s initiatief een vervolg kreeg. In 1829 kwam de Amerikaanse uitvinder William Austin Hurt met zijn zogenaamde ‘typographer’, een soort schrijfmachine waarbij de gewenste letters via een zwengel op de juiste positie op het papier werden gedrukt. Dit ging echter langzamer dan gewoon schrijven. En omdat ook in de 19e eeuw tijd al geld was, werd het apparaat geen succes.

Het eerste commerciële succes voor de typemachine kwam uiteindelijk in 1868, met de typemachine van Christopher Sholes en Carlos Glidden. Daar was echter wel een andere uitvinding aan voorafgegaan. Twee jaar eerder had de Amerikaanse uitvinder George K.Anderson namelijk het inktlint uitgevonden. Door het lint, in combinatie met het ‘hamermechanisme’ van de typemachine van Sholes en Glidden, werd het mogelijk om op hoog tempo letters op papier te typen.

Om hun typemachine goed in de markt te zetten zochten Sholes en Glidden contact met het bedrijf Remington & Sons, toen een fabrikant van wapens en naaimachines. Deze zag wel perspectief in de nieuwe uitvinding en bracht in 1874 de ‘Remington Model 1’ op de markt, waarna vele modellen zouden volgen. Het was het begin van een honderd jaar durend succes, in welke periode de typemachine steeds werd verbeterd en later (op 7 mei 1957) ook elektrisch werd.

De echte hoogtijdagen van de typemachine lagen in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw, toen de typemachine uitgroeide tot het meest gebruikte stukje kantoormechaniek ter wereld. Door de komst van de computer is de typemachine sinds 1980 echter geheel uit het kantoorbeeld verdwenen. Hoewel… toch gaan er stemmen op dat de schrijfmachine een nieuw leven gegund gaat worden. En dat heeft alles te maken met de spionagepraktijken van de Amerikaanse en Russische geheime diensten.

Wat ons de laatste jaren wel duidelijk is geworden (met dank aan klokkenluider Edward Snowdon) is dat alles wat we op onze computer intikken kan worden meegelezen door handige ‘IT-nerts’, die soms in dienst zijn van onze eigen overheid en soms ook van andere goed- of kwaadwillende partijen. En als dat ons, gewone mensen, al duidelijk is, dan is dat bij politici en regeringen zeker het geval.

Dit risico enkele jaren geleden ook genoemd door Patrick Sensburg, toenmalig voorzitter van een Duitse commissie die belast was met het onderzoek van de spionagepraktijken van de NSA bij onze oosterburen, en die ervoor pleitte dat men binnen de Duitse overheid weer zou overgaan op het gebruik van ouderwetse, niet elektronische typemachines, om op die manier spionage via de digitale snelweg uit te sluiten.

Daarbij zouden de Duitsers niet de eerste zijn die weer terugvallen op de vinding van Sholes en Glidden met het ‘lintje van Anderson’. Ook de Russische veiligheidsdienst zou in 2013 al twintig typemachines hebben aangeschaft om datalekken te voorkomen.

Of door de strijd tegen spionage de typemachine weer een nieuwe glorieperiode zal ingaan, waag ik toch te betwijfelen. Maar het apparaat kent nog meer functies, onder andere die van muziekinstrument. Volgens de Franse componist Erik Satie was alles wat geluid maakte een muziekinstrument. In dat kader componeerde hij in 1917 het ballet Parade waarin voor de schrijfmachine een duidelijke rol was weggelegd.

Dat de visie van Satie ook later nog werd gedeeld bewees de uit Estland afkomstige rockgroep In Spe, die in 1984 de compositie maakte ‘concert voor schrijfmachine in D’

Maar het meest bekend is toch wel de hoofdrol voor de typemachine in ‘The Typewriter’ van de Amerikaanse componist Leroy Anderson uit 1950, die uitmondde in een wereldwijde hit die nog steeds op het repertoire staat van gerenommeerde orkesten en die de inspiratiebron vormde voor o.a. de beroemde typemachine-act van Jerry Lewis in de film ‘Who’s Minding the Store’ uit 1963.

Dat de typemachine multifunctioneler is dan menigeen denkt, bewijst de Britse ‘typewriterartist’ Kyra Rathbone. Zij gebruikt de schrijfmachine als sinds 2003 zoals een schilder zijn penselen hanteert. In haar studio beschikt ze over meer dan 30 machines met verschillende lettertypes, waarmee ze een grote variatie aan afbeeldingen kan maken.

Hieronder, als creatieve afsluiter van het verhaal, een filmpje met pure ‘typewriter-art’ van Kyra Rathbone die zich met haar anderhalve eeuw oude stukje tekengereedschap uitleeft op het momenteel meest actuele thema: de coronacrisis.